Pochodzenie koncepcji Przemysłu 4.0
Koncepcja Przemysłu 4.0 powstała w Niemczech w 2011 roku jako część inicjatywy rządu federalnego Niemiec na rzecz modernizacji przemysłu. Została ona zaprezentowana podczas targów przemysłowych Hannover Messe przez grupę ekspertów pod przewodnictwem niemieckiego inżyniera Henninga Kagermanna, wspieranego przez Wolfganga Wahlstera i Wolfganga Dorsta.
Celem tej inicjatywy było wsparcie niemieckiego przemysłu w dobie rosnącej globalnej konkurencji i transformacji cyfrowej. Opierała się ona na idei wykorzystania inteligentnych technologii, takich jak Internet Rzeczy (IoT), sztuczna inteligencja (AI), analiza danych czy systemy cyberfizyczne, w celu zwiększenia efektywności produkcji i elastyczności wytwarzania.
Rola Klausa Schwaba
Klaus Schwab, założyciel Światowego Forum Ekonomicznego, odegrał kluczową rolę w popularyzacji pojęcia czwartej rewolucji przemysłowej, która jest szerszym pojęciem obejmującym nie tylko Przemysł 4.0, ale także zmiany technologiczne w innych obszarach, takich jak medycyna, edukacja, czy administracja publiczna. W swojej książce Czwarta rewolucja przemysłowa (2016) Schwab opisał wpływ nowych technologii na społeczeństwo, gospodarkę i politykę, czyniąc ideę bardziej dostępną dla szerokiego grona odbiorców poza środowiskiem przemysłowym.
Kluczowe różnice:
- Twórcy koncepcji Przemysłu 4.0:
- Niemiecka grupa ekspertów, zainicjowana przez rząd federalny Niemiec.
- Koncepcja miała na celu modernizację sektora przemysłowego, głównie w kontekście produkcji i automatyzacji.
- Schwab i czwarta rewolucja przemysłowa:
- Schwab poszerzył kontekst o zmiany społeczne, polityczne i etyczne wynikające z wdrażania technologii, w tym w takich obszarach jak sztuczna inteligencja, blockchain, biotechnologia czy robotyka.
Kontrowersje
Klaus Schwab we wspomnianej wyżej książce Czwarta rewolucja przemysłowa przedstawił wizję przemysłu 4.0 jako transformacji technologicznej, która zmieni niemal każdy aspekt życia i pracy. Chociaż jego koncepcja ma wielu zwolenników, budzi również kontrowersje. Oto kluczowe zastrzeżenia i kwestie sporne:
1. Brak uwzględnienia nierówności społecznych
- Schwab koncentruje się na potencjale nowych technologii, takich jak sztuczna inteligencja, IoT, czy blockchain, jednak krytycy wskazują, że nie uwzględnia w wystarczającym stopniu, jak te technologie mogą pogłębiać nierówności. Automatyzacja może prowadzić do utraty miejsc pracy w mniej rozwiniętych regionach i dla pracowników o niższych kwalifikacjach.
- Istnieją obawy, że gospodarka oparta na technologiach przemysłu 4.0 będzie sprzyjać bogatym krajom i elitom technologiczno-korporacyjnym, zwiększając dystans między globalnym „północą” a „południem”.
2. Dehumanizacja pracy
- Wizja Schwaba sugeruje harmonijną współpracę ludzi i maszyn, ale krytycy podkreślają, że coraz większa automatyzacja może prowadzić do marginalizacji roli człowieka w procesach decyzyjnych, co w konsekwencji może obniżać jakość życia pracowników.
- Obawy dotyczą również presji na ludzi, aby dopasowywali się do wymogów technologii, np. poprzez ciągłe doskonalenie kompetencji cyfrowych.
3. Przesadny optymizm technologiczny
- Schwab często przedstawia technologie jako niemal wyłącznie pozytywne, zakładając, że ich rozwój z definicji prowadzi do poprawy warunków życia. Krytycy wskazują na konieczność większej ostrożności, zwłaszcza w kontekście takich zagrożeń jak:
- Inwazja na prywatność (dzięki wszechobecnym sensorom i analizie danych).
- Cyberzagrożenia (większa liczba połączonych urządzeń oznacza większą podatność na ataki).
- Ryzyko algorytmicznych uprzedzeń i dyskryminacji.
4. Niedostateczne uwzględnienie aspektów etycznych
- Chociaż Schwab wspomina o konieczności uwzględniania etyki w rozwoju przemysłu 4.0, nie oferuje konkretnych mechanizmów, jak miałoby to wyglądać w praktyce. Krytycy podkreślają, że technologie mogą być wykorzystywane do manipulacji, masowej inwigilacji i naruszania praw człowieka, jeśli zabraknie odpowiednich regulacji.
5. Technologiczny imperializm
- Wizja przemysłu 4.0, jaką przedstawia Schwab, jest często krytykowana za propagowanie jednolitego modelu rozwoju technologicznego, który może nie być odpowiedni dla wszystkich kultur i społeczeństw. Przeciwnicy wskazują, że próba wdrożenia globalnych standardów może narzucać rozwiązania sprzeczne z lokalnymi wartościami i potrzebami.
6. Ignorowanie zmian klimatycznych
- Chociaż technologie przemysłu 4.0, takie jak IoT czy zaawansowana analiza danych, mogą wspierać zrównoważony rozwój, krytycy wskazują, że Schwab nie podejmuje wystarczająco intensywnie kwestii śladu węglowego związanego z produkcją i eksploatacją nowych technologii.
7. Brak wyraźnego planu wdrożenia
- Wizja Schwaba jest postrzegana przez niektórych jako teoretyczna i oderwana od rzeczywistości. Krytycy wskazują, że nie przedstawia on konkretnych działań politycznych, gospodarczych ani społecznych, które pozwoliłyby na sprawiedliwe wdrożenie przemysłu 4.0 na szeroką skalę.
8. Nadmierne upraszczanie konsekwencji technologii
- Schwab często przedstawia technologie w kategoriach binarnych – jako dobre lub złe – pomijając bardziej złożone konsekwencje, które wymagają szczegółowego zrozumienia kontekstu społecznego i gospodarczego.
Podsumowanie
Klaus Schwab nie stworzył samej koncepcji Przemysłu 4.0, ale jego wkład polegał na nadaniu jej globalnego znaczenia i rozszerzeniu perspektywy o szerokie konsekwencje społeczne i gospodarcze. Schwab jest zatem bardziej popularyzatorem idei czwartej rewolucji przemysłowej niż jej twórcą.
Wizja Klausa Schwaba dotycząca przemysłu 4.0 jest inspirująca i wyznacza kierunki rozwoju, ale wymaga głębszej refleksji nad jej społecznymi, etycznymi i środowiskowymi konsekwencjami. Debata wokół tych kontrowersji podkreśla potrzebę bardziej zrównoważonego podejścia do wdrażania nowych technologii, uwzględniającego różnorodne perspektywy i potrzeby.